Zofia Posmysz (1923-2022), pisarka, scenarzystka, pracownik Polskiego Radia. Jej powieści i opowiadania były tłumaczone na kilkanaście języków europejskich, a także na japoński i kazachski. Pod koniec długiego życia otrzymała najwyższe odznaczenie państwowe – Order Orła Białego „w uznaniu znamienitych zasług w upowszechnianiu wiedzy o holokauście i martyrologii Polaków, więźniów niemieckich obozów koncentracyjnych w czasach II wojny światowej…”.
Jako 19-letnia dziewczyna trafiła do obozu w Auschwitz, później do Ravensbrück. Do końca wojny zmagała się z potworną rzeczywistością obozów koncentracyjnych. Te doświadczenia staną się kanwą wielu jej utworów literackich, z których najbardziej znaną jest powieść „Pasażerka”.
Utwór powstał najpierw jako słuchowisko radiowe zatytułowane „Pasażerka z kabiny 45”. Na jego podstawie Andrzej Munk zrealizował głośny film „Pasażerka”, rok później (1962) Zofia Posmysz napisała książkę pod tym tytułem.
Akcja powieści toczy się kilkanaście lat po II wojnie światowej. Ale tematem są wojenne losy polskich więźniów Auschwitz, głównie kobiet i ich niemieckich nadzorców, esesmanów. Tytułową bohaterką jest młoda Polka Marta, która zostaje szrajberką „esesmanki z ludzkimi odruchami” Lizy Franz. Powieść pisana jest z punktu widzenia tej Niemki.
Początek akcji – niemieckie małżeństwo Liza i Walter Kretschmerowie płyną z Hamburga do Rio de Janeiro. Walter ma objąć posadę w ambasadzie zachodnioniemieckiej w Brazylii. Idyllę zakłóca obecność pewnej kobiety, w której esesmanka rozpoznaje więźniarkę z Auschwitz…
Powieść jest świetnie skomponowana, czyta się ją w ciągłym napięciu, czekając, co się wydarzy dalej. Jest tu też ciekawie przedstawiony dramat postaw i idei, rozpisany na dialog Waltera, niemieckiego intelektualisty, z człowiekiem z zewnątrz, amerykańskim dziennikarzem Bradleyem. Bardziej emocjonalne dyskusje toczy Liza z mężem, który nie wiedział o jej wojennej przeszłości.
„Pasażerka” jest bardzo interesującym obrazem niemieckiej mentalności, stworzonym przez pisarkę, która miała nieszczęście ją poznać i odczuć na własnej skórze!
Jolanta Przybylska
