W niedzielny poranek 13 grudnia 1981 roku o godzinie 9.00 zamiast popularnego programu dla dzieci pt. „Teleranek” Telewizja Polska wyemitowała przemówienie przewodniczącego Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego (WRON) – generała Wojciecha Jaruzelskiego. W przemówieniu tym generał ogłosił i uzasadniał wprowadzenie stanu wojennego.
Z perspektywy lat przyczyna wprowadzenia stanu wojennego wydaje się oczywista. Komuniści obawiali się działalności entuzjastycznie rozrastającego się Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” i jego wpływu na społeczeństwo polskie, a w konsekwencji utraty władzy.
W ciągu jednej nocy, w całym kraju, większość instytucji opanowali wojskowi. Po ulicach jeździły czołgi, przy drogach, w strategicznych punktach, rozstawieni byli w pełni uzbrojeni żołnierze.
Wojskowym sprzyjała pogoda. Z jednej strony, dzięki grubej warstwie śniegu i siarczystemu mrozowi, ciężki sprzęt wojskowy i gąsienice pojazdów opancerzonych nie uszkodziły nawierzchni jezdni, a z drugiej strony, zbliżający się termin świąt Bożego Narodzenia oraz skrajnie niska temperatura nie skłaniały opozycji do organizowania długotrwałych wystąpień społecznych.
Komuniści winę za wprowadzenie stanu wojennego próbowali zrzucić na kryzys gospodarczy, który miał być – wg oficjalnej propagandy – spowodowany niepokojami społecznymi i strajkami, które zaburzały pracę zakładów przemysłowych, w tym produkcję artykułów pierwszej potrzeby.
Jednak społeczeństwo nie uwierzyło w propagandę rządzących. Działania władzy były wymierzone wprost w opozycję. Już w pierwszych dniach stanu wojennego zamknięto w miejscach odosobnienia (więzieniach, ośrodkach internowania, aresztach domowych) 12 tys. wcześniej wytypowanych, aktywnych działaczy opozycyjnych, tj. członków „Solidarności”.
Kilka dni później, 16 grudnia wojsko i oddziały ZOMO (Zmotoryzowane Odwody Milicji Obywatelskiej) zaatakowały protestujących robotników w katowickiej kopalni „Wujek”. W pacyfikacji strajkujących śmierć poniosło 9 robotników, 23 górników odniosło poważne rany, wielu protestujących zostało zatrutych gazem. Rany odniosło także kilkudziesięciu żołnierzy i funkcjonariuszy milicji. Krwawy rezultat pacyfikacji przesądził o zakończeniu strajku jeszcze tego samego dnia. Ofiar stanu wojennego było jednak znacznie więcej.
Decyzje nowych, umocowanych militarnie, władz dotknęły także zwykłych ludzi. W pierwszej fazie staniu wojennego zamknięto przedszkola, szkoły i uczelnie. Zablokowano łączność: nie działały telefony, poczta, mocno ograniczono transport. Wprowadzono godzinę policyjną.
Po stronie opozycyjnej trwał opór. Organizowano wydawnictwa podziemne, chroniono pozostałych na wolności działaczy opozycji, w miarę możności urządzano akcje antyrządowe. Większość aktorów bojkotowała działania propagandowe rządu, odmawiając występowania w publicznej telewizji.
Stan wojenny trwał nieprzerwanie, w stopniowo łagodzonej, ale wciąż dotkliwej dla obywateli postaci, do roku 1983.
Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. KEN w Warszawie włącza się w obchody 40. rocznicy wprowadzenia stanu wojennego poprzez zorganizowanie specjalnej wystawy. W ramach kampanii społecznej Instytutu Pamięci Narodowej „Zapal Światło Wolności” w dniu 13 grudnia zostaną zapalone świece na znak pamięci o tamtych wydarzeniach.
Bożena Stacewicz
Wydział Udostępniania Zbiorów
