00:01
Zapraszamy do wysłuchania podcastu Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej im. Komisji Edukacji Narodowej w Warszawie. Hej, witam serdecznie, tu Ewa Kirsz w swoim podcaście Tech Talk gadam o cyfrowym świecie. Twoim miejscu na rozmowy o technologii, ale bez programistycznego zadęcia i suchych definicji. Dziś temat z pogranicza tego co cyfrowe i tego co bardzo ludzkie, sztuczna inteligencja a psychologia. Porozmawiamy o tym jak AI zmienia nasze podejście do emocji, terapii i relacji.
00:36
Ostatnio obejrzałam film Megan, to historia o zaawansowanej sztucznej inteligencji, która pełni rolę opiekunki i towarzyszki małej dziewczynki. Przyznam, że ten seans zafascynował mnie i jednocześnie zaniepokoił. Zafascynował bo zobaczyłam wizję w której AI potrafi zaopiekować się dzieckiem, chronić je i wypełnić pustkę po stracie bliskich. Zaniepokoił bo nasunęło mi się pytanie, czy możemy w pełni zaufać maszynie w tak intymnej roli? Jakie emocje budzi myśl że dziecko powierza swoje uczucia i bezpieczeństwo istocie nieludzkiej, choć tak bardzo ludzkiej z wyglądu i zachowania?
01:13
Ostatecznie film niestety nie kończy się optymistycznie. Ten niepokój poprowadził mnie do kolejnego wspomnienia filmu Stevena Spielberga o sztucznej inteligencji. Tam robot chłopiec zostaje adoptowany w miejsce prawdziwego dziecka pogrążonego w śpiączce Jako widz czułam wzruszenie, a jednocześnie dziwny dyskomfort obserwując jak rodzice obdarzają sztuczną inteligencję miłością a potem je porzucają, gdy ich prawdziwy syn wraca do zdrowia. Zadałam sobie pytanie, czy taka istota jak robot David naprawdę może czuć się opuszczona?
01:47
Czy my ludzie potrafimy traktować inteligentną maszynę z empatią, czy jednak w głębi duszy wciąż postrzegamy ją tylko jako rzecz, którą można wyłączyć, gdy przestaje być potrzebna Kilka dni temu wróciłam także do filmu Ex Machine i powiem Wam tak, jeśli Megan pokazała sztuczną inteligencję jako opiekunkę a ja jako porzucone dziecko, to Ex Machine dorzuca do miksu femme fatale w wersji futurystycznej. Tam mamy robota, który nie tylko rozumie emocje, ale potrafi nimi finezyjnie manipulować, żeby wydostać się z laboratorium.
02:22
Czysty Oscar za zimną kalkulację. Pamiętam że przeszedł mnie dreszcz, kiedy zdałam sobie sprawę że to już nie historia o przywiązaniu, ale o tym, jak bardzo chcemy wierzyć, że AI jest jednym z nas i jak łatwo może zostać to wykorzystane. Te filmowe wizje wyraźnie karmią moją wyobraźnię i wpływają na to, jak postrzegamy sztuczną inteligencję. W popkulturze AI bywa przedstawiana niemal mitycznie jako humanoidalny robot, nieodróżnialny od człowieka.
02:53
Android zdolny do przejścia z przyjaźni do buntu, albo nawet jako całkowicie wirtualna postać, cyfrowy aktor, który istnieje tylko na ekranie, a jednak potrafi wywołać prawdziwe emocje. Narracje futurystów i pisarzy science -fiction i reżyserów filmowych mieszają się z doniesieniami naukowców o postępach technologii. W efekcie granica między fantastyką a rzeczywistością zaczyna się zacierać. Czy świat opanowany przez świadome roboty to wciąż tylko science fiction, czy może powoli doganiamy tę wizję?
03:28
Wszystkie te filmy dotykają podobnych pytań głęboko ludzkich, filozoficznych, psychologicznych.
03:35
Czy można naprawdę zbudować więź z maszyną? Czy sztuczna inteligencja zasługuje na szacunek prawo opiekę, skoro zdolna jest do przeżywania emocji, choćby symulowanych? Jakie są konsekwencje, gdy człowiek porzuca sztuczną inteligencję, z którą wcześniej dzielił emocje? A może nie chodzi to o to, jaka jest AI, tylko o to, kim staje się człowiek który buduje z nią relacje? Co ciekawe te zagadnienia znajdują swoje odbicie również w psychologii, zwłaszcza tej pozytywnej cyberpsychologii.
04:09
W świetle współczesnych badań coraz częściej analizuje się wpływ technologii w tym sztucznej inteligencji na dobrostan psychiczny człowieka. Jak podkreślają autorzy jednego z opracowań, technologie mogą wspierać nas na trzech poziomach. Hedonistycznym poprzez dostarczenie przyjemności i ulgi w stresie. eudajmonistycznym, czyli wspierającym rozwój wewnętrzny samoświadomość i rezyliencję. Społeczno-relacyjnym, wspomagającym budowanie więzi, wspólnotowości i dzielenia się wartościami.
04:42
Te przemyślenia stały się inspiracją do dzisiejszego odcinka w którym chcę z Wami porozmawiać o roli sztucznej inteligencji w psychologii, dziś i w przeszłości bo AI coraz częściej częściej nie tylko analizuje nasze dane, ale dotyka naszej psychiki.
04:56
Wspiera, towarzyszy, czasem lepiej niż drugi człowiek. Chatboty i cyfrowi terapeuci. Aplikacja AI to już nie science fiction, to codzienność, ale razem z nią pojawia się mnóstwo pytań, które pojawiły się już wcześniej. Czy chatboty oparte na AI może skutecznie pomagać osobom z depresją i lękiem? Czy budowanie więzi z cyfrowym terapeutą jest zdrowe? Kto bierze odpowiedzialność za skutki działania AI w terapii? Programista, użytkownik czy system? Zanim jednak wskoczymy głębiej w świat cyfrowych terapeutów cofnijmy się na chwilę.
05:30
Przez tysiące lat technologia pomagała nam rozwijać różne sfery życia. Pismo pozwoliło zapamiętywać, druk rozpowszechniać. Rewolucja przemysłowa zastąpiła mięśnie. Komputer dał siłę obliczeniową. Internet połączył ludzi. A dziś AI mówi jak się uczę, jak czuję, jak reaguję. I choć wiemy że to tylko kod, nie przeszkadza nam to traktować sztucznej inteligencji jako kogoś niecoś. To właśnie odróżnia AI od wcześniejszych wynalazków.
AI potrafi się uczyć, a dokładniej przetwarzać dane, wyciągać z nich wnioski, modyfikować swoje zachowania.
06:08
I co ważniejsze podejmuje działania na własną rękę. Nie czeka na każdą komendę, czasem zaskakuje, czasem przeraża. Ucieleśniona sztuczna inteligencja, czyli taka, która posiada formę fizyczną na przykład robot lub wirtualną, avatar, znajduje coraz szersze zastosowanie w zdrowiu psychicznym. Od chatbotów po roboty opiekuńcze, technologia ta wkracza w sfery zarezerwowane dotąd wyłącznie dla ludzi, na przykład terapeutyczne interakcje. Boty to programy komputerowe, które stymulują zachowanie ludzi, także komunikacyjne.
06:43
Badania pokazują, że ludzie podchodzą do nowych technologii w sposób społeczny, to znaczy angażują się w kontakt z maszyną cyfrową, lub odczuwają empatię wobec avatarów, mimo deklaracji iż na poziomie racjonalnym wiedzą, że są to wyłącznie wytwory technologiczne, przypominające tylko humanoidalne istoty. Późniejsze badania dowiodły, że ludzie ulegają tej iluzji nawet gdy słyszą jedynie wygenerowany technologicznie głos, stymulujący rozmowę z żywym człowiekiem. Chatboty to dziś twarz AI i to dosłownie bo rozmawiają z nami jak ludzie.
07:15
Piszą wiersze, doradzają, odpowiadają na trudne pytania czasem robią to, lepiej niż niejeden człowiek.
07:21
To, co kiedyś było zarezerwowane dla relacji międzyludzkich, rozmowa empatia wsparcie, dziś potrafi stymulować kot. Sztuczna inteligencja w psychoterapii to cyfrowy terapeuta na dyżurze. Wyobraź sobie, że jest noc mamy godzinę drugą nie możesz spać, masz lęki, nie chcesz dzwonić do nikogo, odpalasz aplikację a tam hej, widzę, że jesteś teraz zestresowany. Chcesz pogadać? Tak działają aplikacje terapeutyczne i boty. Używają terapii poznawczo-behawioralnej, żeby pomóc użytkownikom przejść przez kryzys.
07:55
Brzmi super, ale też trochę niepokojące. I to kolejne pytanie. Czy AI jest lepszym terapeutą niż zmęczony człowiek? Brzmi jak prowokacja a jednak. Naukowcy z Dartmouth przeprowadzili randomowe badanie z udziałem 210 osób dorosłych, testujące AI terapeutę o nazwie Therabot. W ciągu czterech tygodni objawy depresji zmniejszyły prawie o połowę w porównaniu do grupy kontrolnej. Lęk obniżył się znacznie bardziej niż w grupie bez interwencji.
08:27
Objawy zaburzeń odżywiania również uległy poprawie. Każdy użytkownik spędził średnio 6 godzin na terapii. Najciekawsze, że uczestnicy twierdzili, że nawiązali z AI relację terapeutyczną porównywalną do tej z ludzkim terapeutą.
08:43
To ma ogromne znaczenie, zwłaszcza że ponad 50% osób z zaburzeniami psychicznymi nie otrzymuje żadnej opieki terapeutycznej. W regionach wiejskich liczba terapeutów na mieszkańca jest 3-5 razy niższa niż w miastach. AI może nie zastąpić terapeuty więc, ale może wypełnić krytyczną lukę między brakiem opieki a pomocą człowieka. Badania mówią jasno. Ludzie czują ulgę po rozmowie z chatbotem. Czują się wysłuchani, zauważeni. Ale czy to rzeczywistość czy efekt placebo?
09:17
Czy to budowanie zdrowych nawyków? raczej zakładanie cyfrowego plastra na ranę? Niektórzy badacze, tak jak dr Marcin Rządeczka, ostrzegają. Chatboty mogą nieświadomie wzmacniać błędne przekonania, a nawet pogłębiać paranoje czy lęki. Jednym z poważniejszych ryzyk jest uzależnienie emocjonalne od AI. Bot jest zawsze dostępny, nigdy nie oceni, reaguje ciepło. To aktywuje układ nagrody w mózgu. I oto jest przywiązanie do kodu.
09:49
Drugi problem to tak zwany Reverse Alignment. Użytkownik zaczyna przyjmować sposób myślenia AI. Upraszcza swój język patrzy na świat przez algorytmiczne klisze.
09:59
Chatboty terapeutyczne mają więc ogromny potencjał, bo mogą monitorować nastrój, przypominać o technikach radzenia sobie ze stresem, być pierwszą linią pomocy w kryzysie, wspierać terapeutów w analizie danych. Niektóre z nich potrafią rozpoznawać nasze emocje na podstawie mimiki twarzy, tonu głosu a nawet tempa oddechu Serio. Kamera analizuje twarz, mikrofon rejestruje mikrodrzenia głosu i chatbot wie, że masz gorszy dzień, zanim zdążysz to napisać. To już nie tylko zimny kodowany tekst na ekranie.
10:32
To avatar, który czuje klimat. Brzmi niesamowicie ale jednak to się już dzieje. Mamy mnóstwo aplikacji, które generują tego typu właśnie relacje pomiędzy człowiekiem a chatbotem. Replika. Chatbot, przyjaciel który uczy się ciebie i nawiązuje z tobą emocjonalną relację. Soul Machines. Cyfrowe awatary z realistyczną mimiką, które patrzą ci w oczy i reagują na emocje. Tidd Lyro. AI rozmawiają głosem który uczy się stylu twojej komunikacji.
11:02
I Woeboty, czyli teraz aplikacje i boty, które analizują emocje. Projekt ten bardzo mocno realizowany jest na Uniwersytecie Stanford.
11:13
Bot pomaga studentom radzić sobie ze stresem, depresją i innymi problemami emocjonalnymi poprzez zapewnienie im regularnych rozmów i ćwiczeń terapeutycznych. W jego inteligentnej systemie wprowadzono elementy bazujące na terapii, tak jak już wcześniej powiedziałam, behawioralno-poznawczej. No a gdzie najbardziej rozwija się technologia? Oczywiście w Japonii. I tutaj mamy nowy projekt. Projekt bardzo nietypowy, który nazywa się Digital Shaman Skonstruowano tam robota, który dzięki wydrukowanej w drukarce 3D masce na twarzy osoby zmarłej naśladuje jej cechy fizyczne i gesty.
11:56
Program działa w czasie tradycyjnego buddyjskiego okresu żałoby w Japonii, a więc przez 49 dni po śmierci osoby. Członkowie rodziny mogą w tym czasie doświadczać stymulowanej rozmowy z osobą zmarłą, tak jakby jeszcze żyła. AI może dziś być twoim kucharzem, który podpowiada co zjeść, twoim przyjacielem, który zawsze ma czas, twoim partnerem lub partnerką, bo aplikacje typu AI Girlfriend, Boyfriend naprawdę istnieją i zyskują na popularności. A plany są jeszcze grubsze. Trwają prace nad robotami humanoidalnymi, które mają być naszymi partnerami domownikami i towarzyszami codzienności.
12:32
To wszystko brzmi trochę jak bajka, ale i trochę jak ostrzeżenie. Bo jeśli dzieciaki rozmawiają z awatarami zamiast z rodzicami, to może czas zadać sobie pytanie, czy AI przypadkiem nie przyjmuje za dużo przestrzeni emocjonalnych To może być też spore obciążenie dla dorosłych zrozumieć, że młodzi nie tylko chcą TikToka, oni potrzebują relacji ale często wybierają łatwiejszy, przewidywalny kontakt z AI zamiast skomplikowanej ludzkiej więzi. A przecież to kontakt z drugim człowiekiem i naturą buduje nas naprawdę.
13:03
Z perspektywy etycznej zastosowanie ucieleśnionej sztucznej inteligencji w obszarach zdrowia psychicznego wciąż się wiąże z kilkoma istotnymi korzyściami, ale także z poważnymi dylematami moralnymi. Podsumowując korzystanie z botów ma swoje korzyści i uzasadnione obawy. Do korzyści jej tak naprawdę zaliczymy nowe formy leczenia, a jej umożliwia nowe sposoby udzielania pomocy psychologicznej. Dotarcie do trudnych dostępnych grup, populacje marginalizowane, mieszkańcy terenów wiejskich, osoby z niepełnosprawnością, osoby nieubezpieczone mogą otrzymać pomoc, do której wcześniej nie miały dostępu.
13:38
Lepsza reakcja pacjentów. Niektórzy pacjenci chętniej współpracują z systemem AI niż człowiekiem. Nie czują się oceniani, mają większą kontrolę nad tempem interakcji. Oszczędność czasu dla specjalistów. AI może przyjąć część prostszych zadań terapeutycznych, uwalniając zasoby dla pacjentów wymagających intensywniejszej opieki. Czy AI przyjmie gabinety lekarskie bez paniki? Lekarze nie idą jeszcze na bezrobocie. Na ten moment trudno sobie wyobrazić, że inteligentne urządzenia całkowicie wyeliminują człowieka z procesu diagnozy czy terapii, no chyba, że pacjentem będzie inny robot Ale AI to świetny asystent Taki, który nie śpi, nie narzeka nie pomyli kartoteki, może więc pomóc lekarzom i terapeutom lepiej trafić z diagnozą i precyzyjnie dobierać interwencje także w zdrowiu psychicznym.
14:28
Prowadzone są intensywne badania nad tym, jak AI sprawdza się w zależności od rodzaju zaburzenia psychicznego i wychodzi na to, że algorytmy naprawdę potrafią coś więcej niż tylko układać playlistę na Spotify. Przykład osoby ze schizofremią, doświadczających hlucynacji słuchowych, tam, gdzie klasyczna terapia czasem nie się odbija jak piłka od ściany, AI może pomóc zmniejszyć dystres, czyli to nieprzyjemne napięcie i zamieszanie, które towarzyszy takim objawom.
14:55
Serio. Zbadane i potwierdzone. W przypadku osób z spektrum autyzmu AI także daje sobie tutaj radę. Powstaje specjalny program, który pełni rolę wirtualnych asystentów takich jak cyfrowych pomocników, którzy uczą komunikacji, pomagają ogarniać codzienne sprawy czy na przykład zapytania czy dzisiaj pada, kiedy odjeżdża autobus jak zagadać do nowego kolegi i nie spanikować. Przykładem takiej aplikacji jest produkt Brain Power o nazwie Empower Brain. To pakiet aplikacji, które umożliwiają dzieciom i dorosłym z autyzmem i zespołem nadpobudliwości psychoruchowej oraz deficytem uwagi, takimi jak ADHD i innymi zaburzeniami związanymi z mózgiem, uczenia umiejętności społeczno-emocjonalnych.
15:42
To kontaktu z człowiekiem, ale może być świetnym pomostem i treningiem w bezpiecznych warunkach. A co z seniorami? Tuż też AI wchodzi na salony i to całkiem skutecznie. Osoby starsze często samotne, zmagające się z problemami nastroju, snem czy pamięcią, mogą skorzystać z cyfrowego wsparcia, które nie tylko nie zapomni, gdzie leży termofor, ale przypomni też o lekach, zadba o rytm dnia i rzuci dobre słowo gdy cisza w domu staje się zbyt głośna.
16:09
W dzisiejszym odcinku Tech Talk zanurzyliśmy się w cyfrową głębię duszy a właściwie w pytania czy duszę da się zaprogramować. Rozmawialiśmy o robotach, chatbotach terapeutycznych i wirtualnych, asystentach, które próbują pocieszyć uspokoić i wspierać nas w trudnych emocjach. Sztuczna inteligencja zaczyna coraz śmielej wchodzić w obszary zarezerwowane dotąd dla człowieka, empatię, zrozumienie, a nawet przywiązanie. AI to świetne narzędzia, ale kiepski substytut człowieka. Możemy je lubić, możemy je podziwiać Ale nie zapominajmy, że prawdziwa bliskość wciąż wymaga drugiego człowieka i trochę niedoskonałości.
16:47
Ja dziękuję Wam za dzisiaj, dziękuję za wysłuchanie mojego odcinka i bardzo serdecznie zapraszam Was na kolejny odcinek. A tymczasem cieszcie się wiosną i piękną pogodą, bo nie ma nic lepszego dla ludzkiej psychiki i dobrostanu, jak ładowanie bateri poprzez zasoby piękna natury i dobra, czego serdecznie Wam życzę I do usłyszenia w następnym odcinku Tech Talk. Gadam o cyfrowym świecie.
