Witam w kolejnym odcinku podcastu o zapomnianych i niezapomnianych pedagogach. Nazywam się Anna Całka – jestem bibliotekarką i miłośniczką odkrywania biografii.
Zapraszam do wysłuchania krótkiej opowieści o historii życia i twórczości Marii Kann. Za inspirację najserdeczniej dziękuję bibliotekarce Agnieszce, którą możecie usłyszeć w podcaście „Agnieszka w Krainie Opowieści”.
Maria Kann urodziła się 11 maja 1906 roku w Łochwicy koło Połtawy na Ukrainie. Jej rodzice byli farmaceutami. Po śmierci Bolesława Kanna, Maria z Siewieruków wraz z czworgiem dzieci przeniosła się do Warszawy. Matka Marii została kierowniczką aptek więziennych. Maria uczyła się i uzyskała maturę w Gimnazjum im. Królowej Jadwigi. To właśnie tu podejmowała pierwsze próby pisarskie. Ukończyła polonistykę i Studium Pedagogiczne na Uniwersytecie Warszawskim.
W czasie studiów w życiu Marii ważną rolę odgrywał Związek Harcerstwa Polskiego. Świadczy o tym jedno ze wspomnień: „W harcerstwie znalazłam możliwość działania i wypowiadania się w pismach, a przede wszystkim atmosferę prawdziwego koleżeństwa, wszechstronności zainteresowań młodzieży, szczery humor, inicjatywę i przedsiębiorczość”. Młoda Maria zainteresowała się szybownictwem. W połączeniu tej pasji z zamiłowaniem do pisania stała się redaktorką pisma lotniczego instruktorek harcerskich pt. „Skrzydła”. Jednym z ważniejszych artykułów stał się tekst „Kobiety-Ptaki”, w którym omówiła osiągnięcia polskich szybowniczek. Podjęła również współpracę z rozgłośnią warszawską Polskiego Radia dla której przygotowywała audycje o najnowszych wydarzeniach w pracy harcerskiej. W 1933 roku objęła w Głównej Kwaterze Harcerek referat prasowy i wspólnie z Zofią Kossak wyjechała na Międzynarodowy Zlot Skautowy. Jeden z jej biografów podaje, że „Mocno przeżyła polskie pokazy szybowcowe i włączyła się do działalności Harcerskiego Klubu Lotniczego w Warszawie oraz założyła tam pierwszą w Polsce lotniczą gromadę zuchową”.
W 1936 osiągnęła sukces w szybownictwie – zdobyła kategorię A pilota szybowcowego w Goleszowie a rok później kategorię B w Auksztagirach. Zawodowo pracowała jako nauczycielka języka polskiego w Harcerskiej Szkole Powszechnej im. Andrzeja Malkowskiego, później także w warszawskich gimnazjach. Była kierowniczką referatu lotniczego przy Głównej Kwaterze Harcerek, także współorganizatorką Harcerskiego Klubu Lotniczego na Polu Mokotowskim założonego w 1932 roku przez Romana Berkowskiego, Tadeusza Derengowskiego i Jana Klasę. W tym czasie Maria Kann napisała pracę dotyczącą dziejów polskiego lotnictwa pt.” Mokotowskie pole” oraz dwie sztuki teatralne pt. „Martwa fala” oraz „Lot we mgle”, pozycje te niestety zaginęły podczas wojny.
Za debiut książkowy Marii Kann uznawany jest zbiór opowiadań przyrodniczych pt. ”Leśne czary” z 1934 roku. Już w tym dziele odnaleźć można walory późniejszej twórczości pisarki. Trzeba zaliczyć do nich: precyzję słowa, barwność obrazów, umiejętność wykorzystania dla idei utworu szerokiego przekroju warstw społecznych, optymizmu bohaterów, wynikającego z dobrze wykonanego obowiązku. W 1938 roku ukazała się kolejna książka pt.: „Jutro będzie słońce”. Tu, między innymi, pisarka „przedstawiła wyraźne sylwetki dziewcząt, dyskutujących nad sensem życia, istotą szczęścia, znajdujących w działaniu, w nauce i sporcie cel życia”.
W okresie II wojny światowej Maria Kann rozpoczęła działalność w Pogotowiu Harcerskim i wtedy zlecono jej pracę w Podziemnym Harcerskim Sanitariacie Warszawy. Zorganizowała i prowadziła szpitalik polowy na Siennej, który niemal natychmiast stał się filią Szpitala Ujazdowskiego. O tamtych czasach Maria Kann opowiedziała w tomie o charakterze wspomnieniowym „Niebo nieznane”. W 1939 roku od ran odniesionych w obronie Warszawy zginął brat autorki, Nelek. Od listopada 1939 roku do czerwca 1942 roku pod pseudonimem „Halina” prowadziła wspomniany już Sanitariat Harcerski, który w grudniu 1942 roku został przekształcony w Sanitariat Podziemny miasta Warszawy. Następnie Maria Kann pod pseudonimem „Kamilla” przeszła do Biura Propagandy i Informacji jako współpracowniczka „Kamyka” – Aleksandra Kamińskiego. Dzięki znajomości z Władysławem Bartoszewskim rozpoczęła współpracę z Radą Pomocy Żydom. Opublikowała dwie broszury poświęcone wyłącznie sprawom getta: „Likwidacja getta warszawskiego”, która stanowiła kronikę wydarzeń od 15 lipca do 22 września 1942 roku, oraz tekst o wymownym tytule „Na oczach świata”. W latach 1942-43 Maria Kann publikowała także w pismach podziemnych „Prawda Młodych”; „Dęby” czy „W świetle dnia”.
Pisarka nawiązała kontakt z Departamentem Kultury Delegatury Rządu RP na Kraj i uczestniczyła w zabezpieczaniu zabytków, zwłaszcza dzieł naukowych i literackich.
W ostatnich dwóch latach wojny Maria Kann wraz z zaprzyjaźnionymi osobami założyła wydawnictwo konspiracyjne „Załoga”, które wydało m.in. tytuły takie jak „Dywizjon 303”, „Skąd i dokąd idziemy” i wiele innych ważnych dzieł.
Lata okupacji należały do bardzo aktywnych w życiu pisarki. Maria Kann brała bezpośredni udział w Powstaniu Warszawskim na Starym Mieście. Po jego upadku została uwięziona w obozie w Pruszkowie. Dzięki pomocy Marii Kwaśniewskiej, mistrzyni w rzucie oszczepem na Olimpiadzie w Berlinie, pisarka została zwolniona z obozu jako jej rzekoma krewna. Maria była chora z wycieńczenia, ale na szczęście dzięki pomocy dobrych ludzi udało się jej powrócić do zdrowia. Gdy wróciły jej siły, dostała się do Krakowa. Tam znalazła zatrudnienie w punkcie repatriacyjnym Polskiego Czerwonego Krzyża. W 1946 roku powróciła do Warszawy i rozpoczęła pracę w Polskim Radiu, jednak z powodu interwencji Urzędu Bezpieczeństwa została jej pozbawiona. Utrzymywała się z zajęć dorywczych. Jakiś czas później, dzięki pomocy przyjaciół zatrudniono ją w „Czytelniku” jako jednego z redaktorów działu literatury dziecięcej i młodzieżowej. Maria Kann zorganizowała pierwszą po wojnie konferencję poświęconą literaturze dla młodych odbiorców. Wystąpiła tam w obronie baśni, a jeden z wniosków brzmiał: „Baśń jest koniecznym etapem kształcącym wyobraźnię dziecka. Stosunek autorów do nowej baśni powinien być zrewidowany. Jest wiele tematów i motywów np. nienawiści, sprytnego oszustwa itp., które należy wyeliminować. Szereg rekwizytów baśni i bajki uległo także przedawnieniu.”
W 1948 roku pisarka wydała powieść „Góra Czterech Wiatrów”. Jak określił to jeden ze znawców literatury: „Autorka wiernie odtworzyła atmosferę panującą w wyzwolonej Polsce oraz skomplikowane problemy polityczne i moralne, w jakie została uwikłana ludność autochtoniczna na ziemiach zachodnich. Ukazała zindywidualizowane sylwetki młodych bohaterów, którzy na terenach odzyskanych odnaleźli sens życia w pracy dla ojczyzny”.
Rok 1950 okazał się nieprzyjazny dla pisarki z akowskim rodowodem. Ukazała się wtedy książka Marii Kann pod tytułem „Niebo nieznane”, która została skonfiskowana przez cenzurę. Wznowiono ją dopiero w 1964 roku. Po wielu staraniach pisarka uzyskała etat w „Naszej Księgarni”. Była tłumaczką i redaktorką działu literatury dla dzieci i młodzieży. W 1951 roku wydała zbiór wierszy „W jakim kolorze?”, którego tematyka dotyczyła najbliższego otoczenia dziecka i jego kontaktów z ojczystą przyrodą.
Od 1952 roku Maria Kann była redaktorką serii „Poczytaj mi Mamo” w Instytucie Wydawniczym Nasza Księgarnia.
W kolejnych latach pisarka opublikowała wiele różnorodnych utworów, m.in. „Sprawa honoru”, „Nieopisanie świata”, „Prawdziwe życie”.
22 października 1963 roku została odznaczona przez Jad Waszem medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Następnie 28 października 1963 roku posadziła wspólnie z Władysławem Bartoszewskim drzewko w imieniu „Żegoty” w Alei Sprawiedliwych w Jad Waszem.
Dorobek literacki Marii Kan zamyka powieść z 1985 roku pt. „Dziewięć bied i jedno szczęście”. Właśnie za ten utwór otrzymała Nagrodę Literacką im. Janusza Korczaka.
Maria Kann pozostawiła po sobie pamiętnik całego życia – autobiografię wydaną pośmiertnie, w 2000 roku, noszącą tytuł „Granice świata”. To swoisty pomnik ku pamięci żołnierzy Armii Krajowej i opis wielu ważnych, a mało znanych wydarzeń.
Pisarka własnej rodziny nie założyła. Zmarła w Warszawie 30 grudnia 1995 roku, przeżywszy 89 lat.
Gdy myślimy o Marii Kann to na pierwszy plan, jak mówili ci, którzy ją znali, wysuwa się niezwykła skromność, ale też daje o sobie znać pewne zagubienie, zapewne na skutek trudnych przeżyć. W ciągu jej życia wydarzyła się tragedia I wojny światowej i rewolucji październikowej, a później dramat II wojny światowej. Życie naznaczone tymi wydarzeniami znalazło odzwierciedlenie w twórczości.
Maria Kann to prozaik, poetka, dramaturg i publicystka. Najbardziej jest jednak znana jako autorka książek dla dzieci i młodzieży. W jej twórczości można wyróżnić następujące kręgi tematyczne: tematyka lotnicza; środowisko rodzinne, szkolne i harcerskie; obraz wojny i okupacji; tematyka historyczna, przyrodnicza; twórczość baśniowa, głównie sceniczna, wreszcie twórczość poetycka.
W swojej twórczości Maria Kann posługiwała się językiem prostym i zarazem barwnym, precyzyjnie formułowała myśli, co służyło wykazaniu idei utworów, których podstawę stanowią wartości humanistyczne. Literaturoznawcy oceniają, że proza Marii Kann jest naprawdę dobra warsztatowo i stanowi ważne ogniowo w rozwoju polskiej literatury dla młodych odbiorców po drugiej wojnie światowej.
Chciałabym Państwa zachęcić do sięgnięcia po książkę:
„Dziewięć bied i jedno szczęście”. To niezwykle poruszająca opowieść o tym jak dziewczynka traci wspaniałą, kochającą się rodzinę i dom, ale na tym nie kończy się ta historia, tu dopiero rozpoczyna się opowieść o dobroci, miłości, odpowiedzialności, o tym, jak powstają więzi nawet między pozornie obcymi osobami. Historia, która pomimo wielu łez kończy się szczęśliwie i z wielką nadzieją. Czytałam tę książkę przez moje własne łzy, ale kartki na szczęście nie zamokły i mogłam czuć głębię i prawdę tej historii.
Zachęcam wszystkich, zwłaszcza miłośników literatury dla dzieci i młodzieży, do zainteresowania się twórczością Marii Kann. Nie jest ona pisarką z pierwszych stron gazet, ale przecież nie tam szukamy wartościowych skarbów. Warto sięgnąć do twórczości Marii Kann, by spotkać się z prawdziwymi wartościami, bohaterami i historiami, które mogą spotkać i nas, a na pewno mogą nas zainspirować do lepszego przeżywania codziennych, pozornie zwykłych dni.
Do usłyszenia w kolejnym odcinku…
