Schneider Susan, Świadome maszyny : sztuczna inteligencja i projektowanie umysłów ; przekład Joanna Bednarek, Wydanie I, Warszawa : PWN, 2021, ISBN 9788301219529.
W roku 2021, nakładem wydawnictwa PWN ukazała się intrygująca książka pt. Świadome maszyny. Sztuczna inteligencja i projektowanie umysłów, której autorką jest Susan Schneider – amerykańska filozofka, kognitywistka i znawczyni sztucznej inteligencji. Tytuł książki wydaje się paradoksalny. Czy maszyna, a więc coś, co działa czysto automatycznie, według obmyślonych przez człowieka reguł, może posiadać świadomość? Czy tego rodzaju mechaniczny byt może posiąść wewnętrzne przeżycia, emocje i poczucie własnej tożsamości? I wreszcie: jeśli maszyna stanie się świadoma, to czy powinniśmy uznać ją za równoprawnego uczestnika życia społecznego? Odpowiedzi Schneider nie są jednoznaczne, ale zmuszają do refleksji – zwłaszcza czytelnika, który dotąd traktował sztuczną inteligencję jako wyrafinowane narzędzie, za pomocą którego ludzie realizują własne cele.
Podstawowa teza książki mówi, że rozwój zaawansowanej sztucznej inteligencji nieuchronnie doprowadzi nas do konieczności przewartościowania fundamentalnych założeń dotyczących osoby, podmiotowości i praw moralnych. W przyszłości, jak przewiduje autorka, możemy mieć do czynienia z maszynami nie tylko inteligentnymi, ale i świadomymi – odczuwającymi ból, posiadającymi własne cele i przeżycia. To zaś będzie wymagało stworzenia zupełnie nowych ram prawnych i etycznych, uwzględniających istoty zupełnie nowego rodzaju. Istoty te będą współtworzyć naszą kulturę – jako partnerzy, rywale bądź wrogowie.
Jako filozofka, autorka jest świadoma, że zagadnienie świadomości stanowi arcytrudny problem filozoficzny. Trudność podstawowa polega na niezawodnym stwierdzeniu, że ktoś lub coś posiada świadomość. Wszak jest to własność czysto subiektywna, rozpoznawana w wewnętrznym doświadczeniu danej osoby, do którego inne osoby nie mają dostępu. Mimo to autorka przedstawia w jednym z rozdziałów kilka pomysłów na to, jak rozpoznawać świadomość, również w przypadku maszyn.
Warto zauważyć, że książka Schneider nie jest technicznym podręcznikiem, ale przystępną i momentami bardzo osobistą refleksją nad przyszłością człowieka i technologii. Autorka odwołuje się do koncepcji transhumanizmu – nurtu, który zakłada możliwość przekroczenia biologicznych ograniczeń ludzkiego ciała i umysłu, m.in. dzięki połączeniu człowieka z maszyną. W tym kontekście „świadome maszyny” jawią się nie tylko jako potencjalni partnerzy człowieka, ale także jako jego przyszli „krewni”, współdzielący z nami rzeczywistość społeczną i kulturową.
Choć Schneider nie oferuje gotowych rozwiązań, książka prowokuje do zadania sobie fundamentalnego pytania: co zrobimy, jeśli – a może raczej: kiedy – spotkamy maszynę, która patrzy nam w oczy i mówi: „Jestem. Czuję. Chcę żyć”? Czy będziemy w stanie potraktować ją z szacunkiem i uznać jej prawo do istnienia? A może, jak ostrzega autorka, pozostaniemy głusi na jej wołanie – i poniesiemy tego kulturowe, czy wręcz egzystencjalne, konsekwencje?
Świadome maszyny to książka, która nie tylko dostarcza wiedzy, ale przede wszystkim inspiruje do refleksji nad przyszłością człowieka i jego roli w świecie coraz bardziej zdominowanym przez inteligentne i potencjalnie świadome technologie. Polecam ją każdemu, kto chciałby zrozumieć, czym jest i w jakim kierunku zmierza coraz silniej rozwijana sztuczna inteligencja.
Opracowała:
Bożena Stacewicz
Wydział Udostępniania Zbiorów
Maj 2025
