Mikołaj Kopernik (ur. 19 lutego 1473 w Toruniu, zm. przed 21 maja 1543 we Fromborku) – polski polihistor: prawnik, urzędnik, dyplomata, lekarz i niższy duchowny katolicki, doktor prawa kanonicznego, zajmujący się również astronomią i astrologią, matematyką, ekonomią, strategią wojskową, kartografią i filologią. Bywa też nazywany fizykiem i filozofem.
Kopernik jest najbardziej znany jako astronom – twórca heliocentrycznego modelu Układu Słonecznego i prawdopodobnie pierwszy heliocentryk w Europie od czasów starożytnej Grecji. Autor dzieła „De revolutionibus orbium coelestium” („O obrotach sfer niebieskich”) przedstawiającego szczegółowo jego wizję Wszechświata. Prace Kopernika – inaczej niż wcześniejsze koncepcje Arystarcha z Samos – dokonały przełomu i wywołały jedną z najważniejszych rewolucji naukowych od czasów starożytnych, nazywaną przewrotem kopernikańskim. Z tego powodu heliocentryzm bywa nazywany kopernikanizmem, a kosmologiczno-filozoficzny postulat odrzucenia wszelkiego geocentryzmu i antropocentryzmu – zasadą kopernikańską.
Pozostałe osiągnięcia uczonego to m.in. sformułowanie ilościowej teorii pieniądza i prawa Kopernika-Greshama w ekonomii. W geometrii płaskiej rozpowszechnił twierdzenie nazywane jego imieniem, choć nie jest jego pierwszym autorem. Kopernik to również tłumacz bizantyjskiego pisarza Teofilakta Symokatty na język łaciński, autor łacińskiego poematu „Septem Sidera” („Siedem Gwiazd”) oraz map Warmii i innych terenów Prus. Astronomiczne dzieło Kopernika wiązało się też z rewizją fizyki Arystotelesa, będącej częścią jego systemu filozoficznego – otwierając drogę do mechaniki klasycznej, teorii grawitacji Newtona i do nowożytnej metody naukowej.
Kopernik pełnił wiele funkcji administracyjnych i urzędów takich jak:
- generalny administrator biskupstwa warmińskiego po zgonie biskupa Fabiana Luzjańskiego,
- komisarz Warmii (1521),
- kanclerz kapituły katedralnej warmińskiej (1511–1513, 1520, 1524–1525, 1529),
- opiekun stołu kapitulnego w latach (1526–1532),
- zarządca kasy aprowizacyjnej (1513),
- poseł lub wizytator dóbr kapitulnych w latach (1511, 1521–1522, 1531–1537, 1539),
- kanonik warmińskiej kapituły katedralnej (od 1497),
- scholastyk wrocławskiej Kolegiaty Świętego Krzyża i św. Bartłomieja (1503–1538).
Wybitnego toruńczyka uwieczniło nie tylko kilka wspomnianych terminów naukowych od jego nazwiska. Został też patronem dziesiątek szkół, co najmniej kilkunastu innych instytucji – głównie badawczych i oświatowych – oraz kilku nagród i czasopisma naukowego. Użyczył też nazwy lokalizacjom na Ziemi i w Kosmosie, taksonowi botanicznemu, pierwiastkowi chemicznemu (Cn), kilku statkom wodnym i samolotowi. Kopernika wielokrotnie upamiętniano przez sztukę – liczne obrazy, m.in. dzieło Matejki, co najmniej kilkanaście pomników rozmieszczonych w kilku krajach, wizerunki na banknotach i monetach, serię opowiadań, co najmniej dwie powieści, dwa pełnometrażowe filmy fabularne, serial oraz dwie kompozycje muzyczne. Kopernik i jego twórczość stały się tematem całej dziedziny badawczej zwanej kopernikologią.
Źródła:
Zestawienie bibliograficzne – Mikołaj Kopernik (.pdf, 216 KB)